Kỷ niệm 88 năm Cuộc đấu tranh Lưu huyết tại nhà ngục Kon Tum ( 12/12/1931 – 12/12/2019): Công tác tư tưởng trong các cuộc đấu tranh của tù chính trị tại Ngục Kon Tum

Khoảng tháng 02-1931, sau khi nghe tin anh em tù chính trị bị địch bắn giết, chết chóc thảm thương trên công trường Đăk Pao, Đăk Pét, một số đảng viên cốt cán trong Chi bộ binh (thành lập vào ngày 25-9-1930) tổ chức cuộc hội nghị bí mật, thống nhất chủ trương: phải tích cực tuyên truyền, giải thích cho binh lính kể cả Kinh và Thượng, trước hết là trong trại lính ở thị xã Kon Tum chống lại mọi luận điệu nói xấu người cộng sản, người yêu nước và tất cả những âm mưu, thủ đoạn chia rẽ giữa người Kinh và người Thượng của địch; nói rõ cho anh em binh lính biết những tội ác của kẻ thù trên công trường Đăk Pao, Đăk Pét; tuyên truyền giải thích cho gia đình binh lính, gia đình công chức và nhân dân thị xã Kon Tum về chế độ giết người dã man của kẻ địch đối với tù nhân, nhắc lại những sự việc mà họ đã thấy khi tù mới đến ở bến đò Kon Tum, ở nhà lao Kon Tum trước khi địch đưa lên Đăk Pao; tích cực tranh thủ tuyên truyền cho các cai, đội và binh lính từ công trường làm đường ở Đăk Pao, Đăk Tao mỗi khi họ về thị xã Kon Tum nghỉ phép hoặc chữa bệnh; đi sâu tìm hiểu tình hình quần chúng trong thị xã Kon Tum, nhất là quần chúng lao động để tuyên truyền, giáo dục gợi lên lòng yêu nước, vận động họ tạo mọi điều kiện giúp đỡ tù nhân sau khi địch đưa từ công trường làm đường ở Đăk Glei về giam cầm ở nhà lao Kon Tum trong mùa mưa sắp đến.
Chi bộ chủ trương tiến hành biên soạn nội dung tuyên truyền ngắn gọn, vắn tắt, đồng thời dịch ra các thứ tiếng dân tộc thiểu số; phân công cho mỗi đảng viên phụ trách một số lính Kinh và một số lính người dân tộc thiểu số, với nhiệm vụ theo dõi, nắm bắt tâm trạng tư tưởng và tuyên truyền cho từng đối tượng phù hợp. Với sự nỗ lực, tích cực của các đảng viên, từ những tháng đầu năm 1931, nhiều cai, lính khi về Kon Tum chữa bệnh, được các đảng viên Chi bộ binh tuyên truyền, giải thích. Họ đã dần nhận ra được việc làm sai trái của mình. Khi trở lại cai quản tù nhân trên công trường, số cai lính này thay đổi cách nhìn nhận về tù chính trị và giảm hẳn thái độ hung hăng, tàn bạo. Còn quần chúng nhân dân ở thị xã Kon Tum đã hiểu và thương cảm, họ đã quan tâm chăm sóc giúp đỡ tù chính trị bị ốm nặng được chuyển từ Đăk Pao, Đăk Pét về điều trị ở bệnh viện Kon Tum.
Công tác tuyên truyền gây dựng cơ sở, gây cảm tình cách mạng trong binh lính địch và trong quần chúng nhân dân ở thị xã Kon Tum đang trên đà tiến triển thuận lợi và bước đầu thu được một số kết quả, thì tháng 7-1931, Chi bộ binh bị địch phát hiện và khủng bố. Các đồng chí Lê Hữu Thiềm, Huỳnh Đăng Thơ, Huỳnh Liễu, Nguyễn Cừ… lần lượt bị bắt. Đảng viên của Chi bộ binh bị phân tán, thiếu hẳn sự lãnh đạo của tổ chức Đảng Cộng sản, việc tuyên truyền gây dựng cơ sở đảng ở Kon Tum tạm thời gián đoạn. Song công tác tuyên truyền, vận động đã chuyển sang một hình thức mới: tuyên truyền đấu tranh trực diện để chống lại chế độ áp bức, bóc lột hà khắc của thực dân Pháp với tù chính trị ở Kon Tum. Và đây cũng là giai đoạn thể hiện cuộc đấu tranh tư tưởng mạnh mẽ nhất, quyết liệt nhất của các tù chính trị ở Ngục Kon Tum; là trường học cách mạng trực tiếp để rèn luyện tư tưởng, bản lĩnh chính trị của các chiến sỹ cộng sản trước kẻ thù.
Sau khi bị chuyển giam ở Lao ngoài (tháng 7-1931), đồng chí Ngô Đức Đệ được gặp lại các đồng chí: Hồ Độ, Trương Quang Trọng, Lê Viết Lương, Đặng Thái Thuyến, Nguyễn Huy Lung,... bị địch bắt trong Cao trào Xô Viết-Nghệ tĩnh và đưa lên giam cầm ở Ngục Kon Tum vào khoảng giữa năm 1931. Trước một tập thể đầy bản lĩnh, kiên cường và giàu kinh nghiệm, được sự thông báo của đồng chí Ngô Đức Đệ về tình hình tổ chức Đảng và những đối xử tàn bạo của địch đối với tù nhân, các đồng chí thống nhất thành lập Ban lãnh đạo Nhà lao nhằm mục đích tổ chức lực lượng, xây dựng kế hoạch đấu tranh chống lại chính sách cai trị tàn ác của chế độ thực dân, giành lại quyền sống, quyền tự do cho tù chính trị; chống lại âm mưu tiêu diệt Cộng sản của thực dân Pháp.
Để làm tốt công tác tuyên truyền vận động, Ban lãnh đạo tiến hành công tác chuẩn bị và phân công đồng chí Trương Quang Trọng, Nguyễn Huy Lung, Hồ Độ lo xây dựng nội bộ về tư tưởng và tổ chức; đồng chí Ngô Đức Đệ, Đặng Thái Thuyến có nhiệm vụ nghiên cứu kế hoạch đấu tranh và dự thảo các văn kiện trong cuộc đấu tranh như Bản tuyên ngôn của tù chính trị và các yêu sách, các bài nói chuyện với binh lính bằng các thứ tiếng Việt, Pháp và ngôn ngữ các dân tộc thiểu số Ba Na, Gia Rai, Xơ Đăng …; đồng chí Ngô Đức Đệ còn làm nhiệm vụ tuyên truyền, vận động binh lính, bắt liên lạc với Lao trong, với các đảng viên Chi bộ binh và cơ sở quần chúng ở thị xã Kon Tum để nắm bắt tình hình khi địch có động thái đưa tù chính trị đi công trường làm đường Đăk Pét lần 2.
Về nguyên tắc hoạt động: hằng ngày tổ chức hội ý trong Ban. Mỗi đồng chí được phân công phải chủ động thực hiện nhiệm vụ, coi việc giữ bí mật là một nguyên tắc sống còn. Thực hiện kế hoạch trên, Ban lãnh đạo nhà lao tổ chức tiến hành một số nhiệm vụ trước mắt: làm công tác tư tưởng, xây dựng tinh thần đoàn kết nhất trí nội bộ, xây dựng quyết tâm đấu tranh đến cùng với âm mưu, thủ đoạn của địch; tổ chức lễ truy điệu cho các tù nhân đã bỏ mình trên công trường Đăk Pao, Đăk Tao, Đăk Pét trong 6 tháng vừa qua. Đồng chí Đặng Thái Thuyến viết bài điếu văn cảm động nói lên sự thương tiếc, xót xa đối với anh em tù đã chết, đồng thời vạch trần tội ác của kẻ địch,…; tổ chức cứu tế, chăm sóc anh em tù bị ốm đau, liệt nhược,…   
Từ tháng 9-1931, Ban lãnh đạo bước đầu tổ chức tập duyệt cho các anh em tù nhân đấu tranh chống lại chính sách cai trị của nhà cầm quyền. Phương châm đấu tranh từ thầm lặng đến công khai, trực diện. Biện pháp đấu tranh theo tổ, nhóm. Theo phương châm và biện pháp trên, sau khi bàn bạc thống nhất, các anh em tù chính trị đã triển khai đấu tranh chống lại chính sách cai trị của địch bằng một số hình thức đấu tranh thầm lặng như: làm hàng rào chắn ngăn chặn không cho lính đánh đập tù nhân khi sơ ý làm đổ giỏ cát; âm thầm làm trái ý nhằm chống lại lệnh bắt gánh giỏ to đựng nhiều cát, đá của tên đội MouLec; đồng tâm ngừng làm việc, hô hào phản đối mỗi khi có tù nhân bị lính đánh....
Thành công bước đầu trong đợt tập dợt đấu tranh từ thầm lặng đến công khai, trực diện với địch, đã nâng cao được tinh thần đoàn kết và ý chí đấu tranh của anh em tù chính trị. Ban lãnh đạo Nhà lao quyết định tuyên truyền, vận động anh em tiếp tục nâng lên hình thức đấu tranh mới trực diện không khoan nhượng với địch, nhằm giành lại quyền sống, quyền tự do. Để thực hiện quyết tâm trên, tháng 9-1931, Ban lãnh đạo quyết định thành lập hai đội cảm tử và quyết tử tiên phong, bất khuất trong quá trình đấu tranh với bọn cai trị thực dân và tay sai. Tham gia hai đội này là lực lượng trung kiên, tiên phong, tự nguyện và có nhiệm vụ gánh vác mọi khó khăn, gian khổ nhất trong cuộc đấu tranh, sẵn sàng hy sinh vì mục tiêu thắng lợi.
Để chuẩn bị hình thức đấu tranh mới cao hơn và quyết liệt hơn, tháng 10-1931, Ban phụ trách nhà lao thống nhất viết đơn gửi Công sứ Kon Tum đòi nhà cầm quyền phải sửa đổi chế độ cai trị, thực hiện yêu sách của tù nhân. Mục đích của việc viết đơn này ngoài các yêu sách cụ thể còn nhằm thăm dò thái độ của nhà cầm quyền đối với chính sách tù nhân. Tuy nhiên, những yêu sách trên của tù chính trị bị nhà cầm quyền bác bỏ, không chấp nhận.
Với tinh thần đấu tranh đến cùng, quyết sống còn với kẻ địch, thà chết mươi người để cứu muôn ngàn người, đòi lại quyền sống, quyền tự do, độc lập; với lập trường tư tưởng kiên định vì mục tiêu, lý tưởng mà Đảng Cộng sản đã trang bị, các tù chính trị kiên trung ở Kon Tum đã làm nên cuộc đấu tranh quyết liệt ở Lao ngoài vào sáng ngày 12-12-1931 (Cuộc đấu tranh Lưu huyết) vang động núi rừng và Cuộc đấu tranh tuyệt thực ngày 16-12-1931 tại nhà Lao trong đã làm cho kẻ địch phải lo sợ.
Mặc dù bị thực dân Pháp đàn áp dã man ngay từ đầu trong Cuộc đấu tranh Lưu huyết, nhưng với niềm tin, lý tưởng cách mạng được trang bị vững vàng, các tù chính trị vẫn không nao núng. Trong thời gian tổ chức đấu tranh tuyệt thực chống lại chế độ cai trị của chính quyền thực dân và tay sai, công tác tuyên truyền vẫn được tiếp tục đẩy mạnh và xem đây là vũ khí sắc bén nhất để đánh vào chế độ cai trị của bọn thực dân, làm thức tỉnh và lay động tình cảm, tư tưởng, nhận thức về điều hay, lẽ phải của hàng ngũ binh lính đang bị bọn thực dân lợi dụng phải cầm súng đánh thuê. Ngày 13-12-1931, Bản tuyên ngôn và Bản yêu sách gửi đến bọn cầm quyền đòi đáp ứng những yêu cầu của tù chính trị và lên án tố cáo tội ác của bọn thực dân. Cũng ngay trong sáng ngày 13-12-1931 từ Nhà lao trong, các anh em tù chính trị tiến hành nói chuyện tuyên truyền, kêu gọi, vận động, thuyết phục binh lính ủng hộ tù chính trị và vạch trần tội ác của chính quyền thực dân. Quá trình nói chuyện, tuyên truyền của tù nhân đã làm lay động hàng ngũ binh lính về lẽ phải, về cuộc sống, tình người. Đa số binh lính không còn cản trở quá trình tổ chức tuyên truyền, vận động của các tù nhân, nhiều người có thái độ thiện cảm hơn với tù chính trị. Tuy cuộc đấu tranh Lưu huyết và cuộc đấu tranh tuyệt thực cuối cùng bị địch đàn áp, song đã mang lại kết quả quan trọng: làm thức tỉnh được hàng ngũ binh lính địch, làm cho chính quyền thực dân phải nhượng bộ từng bước thông qua việc cải tiến chế độ làm việc, quan tâm hơn đến chế độ ăn uống, chăm sóc tù nhân lúc ốm đau, nới lỏng hơn hình thức cai trị hà khắc mà trước đây bọn chúng thường áp dụng. Các chiến sỹ cách mạng được tự do hơn trong sinh hoạt lao tù.
Trong điều kiện bị giam cầm hà khắc, các chiến sỹ cộng sản ở ngục Kon Tum bằng khí tiết, niềm tin, lý tưởng cách mạng đã đấu tranh, cảm hoá  hàng ngũ binh lính địch bằng công tác tư tưởng. Với các hình thức tuyên truyền, vận động thông qua các cuộc nói chuyện trực tiếp với các lính gác nhà ngục, các bản tuyên ngôn và yêu sách của tù chính trị,….công tác tư tưởng đã góp phần làm chuyển biến tích cực trong nhận thức của hàng ngũ binh lính địch về tình người, quyền làm người; góp phần thắng lợi vào cuộc đấu tranh chống địch khủng bố ở nhà ngục Kon Tum, buộc chúng phải nhượng bộ và đi đến xoá bỏ chế độ ngục tù - một công cụ giam cầm đày ải giết chóc các tù nhân chính trị giai đoạn 1931-1934.

Bài, ảnh: Ngô Đức Hải