Huỳnh Đăng Thơ - người đảng viên trung kiên

Lịch sử Kon Tum ghi nhận một sự kiện quan trọng trong giai đoạn kháng chiến chống thực dân Pháp, đó là sự ra đời của tổ chức Đảng cộng sản đầu tiên - Chi bộ binh. Sự kiện này gắn liền với hai nhân vật đặc biệt: Đồng chí Ngô Đức Đệ - người tù chính trị, người đã dày công tuyên truyền, vận động và thành lập Chi bộ và đồng chí Huỳnh Đăng Thơ (đội Thơ - người quản ngục), lầm đường, lạc lối cầm súng đi theo giặc nhưng đã sớm giác ngộ và trở thành người đảng viên đầu tiên được kết nạp ở tỉnh Kon Tum.
Tháng 6-1930, thực dân Pháp đày người tù chính trị Ngô Đức Đệ lên giam giữ tại phòng biệt giam của Nhà lao Kon Tum. Cũng trong thời gian và hoàn cảnh này, giữa quản ngục và tù nhân chính trị thường xuyên có cơ hội tiếp xúc, trò chuyện với nhau. Người tù chính trị Ngô Đức Đệ và người quản ngục Huỳnh Đăng Thơ đem lòng mến mộ nhau. Không lâu sau đó, Huỳnh Đăng Thơ đã được đồng chí Ngô Đức Đệ cảm hóa và giác ngộ ngả theo con đường cách mạng. Sau một thời gian thử thách, đến ngày 10-9-1930, đồng chí Ngô Đức Đệ tuyên bố kết nạp Huỳnh Đăng Thơ (đội Thơ) vào Đảng Cộng sản Việt Nam ngay tại Nhà lao Kon Tum. Kể từ đó, đồng chí Thơ đã không ngừng rèn luyện để trở thành người đảng viên trung kiên; được đồng chí, đồng đội tin tưởng, giao phó những trọng trách của tổ chức.
Được đứng vào hàng ngũ của Đảng, đồng chí Huỳnh Đăng Thơ ngày càng tích cực tham gia hoạt động cách mạng. Chức “đội” giờ đây chỉ còn là cái vỏ bọc để che mắt bọn thực dân, tay sai. Đồng chí Thơ đã tích cực giúp đỡ đồng chí Ngô Đức Đệ tiếp tục tuyên truyền, cảm hóa, giác ngộ và lần lượt kết nạp các ông Huỳnh Liễu (cai Liễu), Nguyễn Cừ (cai Cừ) vào Đảng Cộng sản Việt Nam.
Ngày 25-9-1930, Chi bộ Đảng Cộng sản trong binh lính Nhà lao Kon Tum được thành lập gồm 4 đảng viên, do đồng chí Ngô Đức Đệ làm Bí thư. Đây là sự kiện quan trọng, có tác động to lớn đến phong trào cách mạng ở tỉnh Kon Tum. Đến tháng 11-1930, Chi bộ phát triển được thêm 10 đồng chí, gồm đội, cai và binh lính. Đồng chí Huỳnh Đăng Thơ được bầu làm Bí thư Chi bộ thay cho đồng chí Ngô Đức Đệ. Trong thời gian này, Đồng chí Huỳnh Đăng Thơ đã khôn khéo bố trí, sắp xếp cho đồng chí Ngô Đức Đệ có cơ hội liên lạc, bắt mối với Thư ký Tòa sứ Kon Tum là Lê Hữu Thiềm, đảng viên Tân Việt, được Xứ ủy Trung kỳ giao nhiệm vụ hoạt động ở Kon Tum. Với sự chuẩn bị, thống nhất của các đồng chí Ngô Đức Đệ và Lê Hữu Thiềm, đầu năm 1931, Chi bộ Đường phố thị xã Kon Tum được thành lập, do đồng chí Lê Hữu Thiềm làm Bí thư.
Từ đây, hai chi bộ đảng gắn bó hoạt động, thường xuyên, tích cực và ngày càng có ảnh hưởng mạnh trong binh lính và quần chúng nhân dân Kon Tum. Tuy nhiên, do cơ sở ở Quy Nhơn bị vỡ, một số đồng chí bị bắt, đã khai ra đồng chí Lê Hữu Thiềm. Tháng 3-1931, Lê Hữu Thiềm bị bắt, không chịu nổi đòn tra tấn của kẻ thù, cuối cùng đã khai ra các đồng chí đảng viên trong Chi bộ binh. Hậu quả nghiêm trọng là các đồng chí Huỳnh Đăng Thơ, Huỳnh Liễu, Nguyễn Cừ lần lượt rơi vào tay địch và bị tra tấn vô cùng dã man. Đồng chí Huỳnh Đăng Thơ với tư cách là Bí thư Chi bộ, đã nêu cao dũng khí, trung thành với Đảng, không chịu khuất phục trước mọi tra tấn, khai thác của kẻ thù. Địch dùng biện pháp đưa Lê Hữu Thiềm (người phản bội cách mạng) ra đối chất trực tiếp, kết hợp với nhục hình, nhưng đồng chí Thơ vẫn bản lĩnh, kiên gan chịu đựng. Sự việc này trong Hồi ký của Ngô Đức Đệ có ghi lại: “Trong khi bị địch bắt, đồng chí Thơ đã nêu cao dũng khí cách mạng, kiên quyết đấu tranh chống mọi âm mưu khai thác của địch bằng một cuộc tuyệt thực 21 ngày ròng rã, làm tròn nhiệm vụ dập tắt các đầu mối, bảo toàn số đảng viên còn lại trong Chi bộ”.
Dù không có chứng cứ, nhưng địch vẫn kết án ông 3 năm tù vì tội “tình nghi là Cộng sản” và đày qua Nhà lao Ban Mê Thuột. Cuối năm 1934, ông được mãn hạn tù, trở về quê với chế độ quản thúc nghiêm ngặt của địch. Mặc dù vậy, ông vẫn tiếp tục bí mật hoạt động. Năm 1935, ông đã thành lập một chi bộ đảng ở địa phương với 5 đảng viên, lấy tên là Chi bộ Hồng Lĩnh.
Sau sự kiện Nhật đảo chính Pháp (ngày 9-3-1945), ngày 15-3-1945, đồng chí Huỳnh Đăng Thơ được gặp lại đồng chí Ngô Đức Đệ và thành lập Ban Vận động Việt Minh đầu tiên ở huyện Hoài Ân. Đây cũng là ban vận động Việt Minh đầu tiên tại tỉnh Bình Định. Đồng chí Huỳnh Đăng Thơ được phân công phụ trách chính ở huyện Hoài Ân. Sau khởi nghĩa thắng lợi, đồng chí Huỳnh Đăng Thơ được cử làm Chủ tịch Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời huyện Hoài Ân. Đến năm 1946, đồng chí là Huyện ủy viên, Chủ tịch Mặt trận Việt Minh huyện Hoài Ân. Năm 1950, đồng chí là Tỉnh ủy viên, Ủy viên Mặt trận Liên Việt tỉnh Bình Định kiêm Chủ tịch Mặt trận Liên Việt huyện Hoài Ân. Năm 1955, đồng chí Huỳnh Đăng Thơ tập kết ra Bắc, làm việc tại Văn phòng Phủ Thủ tướng. Năm 1982, đồng chí mất tại quê nhà Bình Định, hưởng thọ 93 tuổi.
Con đường cách mạng mà đồng chí Huỳnh Đăng Thơ trải qua rất đặc biệt, ngay từ bước khởi đầu. Nhưng có thể khẳng định, 5 năm (1925-1930) làm việc cho địch chỉ là khoảng thời gian lầm đường, lạc lối. Khi có ánh sáng của Đảng soi đường, ông đã không ngần ngại lựa chọn một lối rẽ quyết liệt - hiến dâng cuộc đời của mình cho Tổ quốc, cho Đảng. Người thanh niên ấy đã trở thành người đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam đầu tiên được kết nạp ở tỉnh Kon Tum và là chiến sỹ Cộng sản kiên cường, bất khuất cho đến cuối cuộc đời.

Bài, ảnh: Ngô Đức Hải