Đây là vấn đề rất lớn, rất quan trọng nhưng cũng rất khó, rất phức tạp và nhạy cảm, vì nó liên quan đến những vấn đề lý luận cơ bản về phương thức lãnh đạo của Đảng, vai trò quản lý của Nhà nước và quyền làm chủ của nhân dân; về đổi mới hệ thống chính trị đồng bộ với đổi mới kinh tế; về quan hệ giữa nhà nước, thị trường và xã hội; liên quan đến quyền lợi, tâm tư, tình cảm của cán bộ, công chức, viên chức và người lao động... Việc đổi mới tổ chức, nâng cao chất lượng dịch vụ và hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập là hết sức cần thiết, có ý nghĩa chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội, nhân văn hết sức sâu sắc, góp phần vào sự nghiệp phát triển đất nước nhanh và bền vững theo định hướng xã hội chủ nghĩa, thể hiện tính ưu việt của chế độ ta.
Theo đó, những năm qua, Đảng ta đã ban hành và lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện nhiều chủ trương, nghị quyết, kết luận về xây dựng tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, đạt được nhiều kết quả quan trọng. Hệ thống tổ chức của Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội được đổi mới; chức năng, nhiệm vụ, mối quan hệ công tác của từng tổ chức được phân định, điều chỉnh hợp lý hơn, từng bước đáp ứng yêu cầu xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Hệ thống chính trị cơ bản ổn định, phù hợp với Cương lĩnh và Hiến pháp; bảo đảm vai trò lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, góp phần quan trọng vào những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Tuy nhiên, tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị vẫn còn cồng kềnh, nhiều tầng nấc, nhiều đầu mối; hiệu lực, hiệu quả hoạt động chưa đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ. Chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy, mối quan hệ của một số cơ quan, tổ chức chưa thật rõ, còn chồng chéo, trùng lắp... Việc phân công, phân cấp, phân quyền giữa các ngành, các cấp và trong từng cơ quan, tổ chức chưa hợp lý, mạnh mẽ và đồng bộ; còn tình trạng bao biện, làm thay hoặc bỏ sót nhiệm vụ.
Từ đó, việc sắp xếp lại để tinh gọn bộ máy là việc làm khẩn thiết, nhưng thực tế đang đặt ra những tình huống có vấn đề như: sắp xếp tinh gọn đầu mối thì một số phòng, ban, đơn vị phải giải thể, số cán bộ lãnh đạo, quản lý các đầu mối sẽ dôi dư, trong đó đa phần cán bộ đều đủ điều kiện, tiêu chuẩn theo quy định cấp có thẩm quyền, một số không đủ tiêu chuẩn lại là những "cán bộ công thần" những cán bộ này thuộc lứa đàn anh, đàn chị đã có công cống hiến cho cơ quan và dìu dắt những cán bộ trẻ mà hiện đủ tiêu chuẩn. Về lý, họ thiếu tiêu chuẩn, tức không được đưa vào vị trí lãnh đạo quản lý chủ chốt khi sắp xếp lại bộ máy, nhưng về tình họ dư kinh nghiệm và có công lớn trong đóng góp cho vị thế của cơ quan đơn vị nói chung, do vậy họ xứng đáng.
Nhưng xã hội càng phát triển, trình độ dân trí ngày càng cao, đòi hỏi tiêu chuẩn của cán bộ quản lý cũng phải cao tương ứng đúng quy chuẩn. Công của những cán bộ đó cần được vinh danh và ghi nhận, nhưng vì cấp có thẩm quyền đã ban hành quy chuẩn, nếu đưa họ vào chỉ vì có công cống hiến xưa nay thì sai quy định cấp trên.
Một mặt, vì "nể tình" mà những cán bộ lâu năm vẫn được đưa vào "bầu" vào chức vụ mới (dù họ thiếu tiêu chuẩn), mặt khác, những cán bộ cống hiến lâu năm có mối quan hệ tốt với nhiều người, và không loại trừ ở một số cơ quan có cả người thân (vợ chồng của nhau, bố mẹ con cái của nhau...) trong cùng cơ quan và nắm giữ nhiều vị trí trong cơ quan và có khi ngồi chung một hội đồng chủ chốt, thậm chí vì lý do gì đó mà xã hội hiện gọi là "lợi ích nhóm" nên vẫn được đưa vào danh sách bổ nhiệm lại.
Hình thức dân chủ khác rất xa với dân chủ hình thức, việc tổ chức không đúng bằng hình thức lấy phiếu tín nhiệm trong hội nghị cán bộ chủ chốt trong khi trong hội đồng đó những ứng viên không đủ tiêu chuẩn nhưng vì thành viên hội đồng là "người nhà" là "cùng phe" nên họ "nghiễm nhiên" có được ít nhất 50% số phiếu, tưởng rằng lấy phiếu tín nhiệm là dân chủ nhưng "chưa lấy" cũng biết chắc ai đậu, ai rớt. Điều này vô hình chung triệt tiêu động lực của những nguời đủ thậm chí dư tiêu chuẩn, và, nghiêm trọng hơn để lại dư luận không tốt trong nội bộ của các cơ quan đơn vị.
Hai năm qua tính từ Nghị quyết Trung ương 6 khóa XII đến nay đã có hơn 60 cán bộ thuộc diện trung ương quản lý trong đó có những sai phạm thuộc về công tác cán bộ, mà nguyên nhân "chỉ vì hậu duệ, đồ đệ, quan hệ, tiền tệ" được ưu tiên hơn "trí tuệ". Cho nên, thời gian tới cần chủ động ngăn ngừa "lợi ích nhóm" trong sắp xếp tổ chức bộ máy theo đó cần thực hiện các giải pháp sau:
Một là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, hiệu lực quản lý của Nhà nước, phát huy vai trò của các đoàn thể chính trị - xã hội và quyền làm chủ của nhân dân; và nhất là sự vào cuộc của các cơ quan kiểm tra, giám sát, cần bám sát các văn kiện của Đảng, các quy định của cấp có thẩm quyền trong việc đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của các cơ quan đơn vị; đặt trong tổng thể nhiệm vụ xây dựng, chỉnh đốn Đảng; tinh gọn bộ máy nhưng đảm bảo chất lượng đội ngũ nhất là cán bộ lãnh đạo quản lý.
Hai là, giữ vững các nguyên tắc tổ chức, hoạt động và đề cao kỷ luật, kỷ cương của Đảng, pháp luật của Nhà nước; nghiêm túc thực hiện quy định của cấp trên nhất là bộ quy chuẩn, kiên quyết không cho nợ "tiêu chuẩn" còn nếu vì lý do gì đó thì làm đúng tinh thần Nghị quyết của Đảng đến 2021 mới tiến hành sắp xếp lại, từ đây đến đó yêu cầu cán bộ đủ kinh nghiệm, công thần tham gia học tập nâng cao trình độ, đủ chuẩn sẽ tiến hành sắp xếp. Phát huy tính dân chủ trong từng cấp, từng ngành, từng địa phương; xác định rõ trách nhiệm của tập thể và cá nhân, nhất là người đứng đầu, nhằm tránh rơi vào "lợi ích nhóm".
Ba là, bảo đảm tính tổng thể, đồng bộ, liên thông; kết hợp hài hoà giữa kế thừa, ổn định với đổi mới, phát triển; gắn đổi mới tổ chức bộ máy với đổi mới phương thức lãnh đạo, tinh giản biên chế và cải cách chế độ tiền lương; cơ cấu lại và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; thu hút người có đức, có tài; bố trí đủ nguồn lực cần thiết và có cơ chế, chính sách phù hợp đối với những người chịu tác động trực tiếp trong quá trình sắp xếp. Nghĩa là, với những cán bộ kinh nghiệm, có công lớn với cơ quan đơn vị những chức danh sắp xếp lại không đủ tiêu chuẩn thì bố trí họ chức danh tương đương mà họ đủ tiêu chuẩn.
Bốn là, có sự vào cuộc của cả hệ thống với quyết tâm cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt, hiệu quả. Lãnh đạo tập trung, thống nhất; nhưng cần có trọng tâm, trọng điểm, có lộ trình, bước đi vững chắc, đáp ứng yêu cầu cả trước mắt và lâu dài. Những việc đã rõ, cần thực hiện thì thực hiện ngay; những việc mới, chưa được quy định, hoặc những việc đã có quy định nhưng không còn phù hợp thì chỉ đạo thực hiện thí điểm, vừa làm vừa rút kinh nghiệm, từng bước hoàn thiện, mở rộng dần, không cầu toàn, không nóng vội; những việc chưa rõ, phức tạp, nhạy cảm, còn có ý kiến khác nhau thì tiếp tục nghiên cứu, tổng kết để có chủ trương, giải pháp phù hợp.
Năm là, làm tốt công tác giáo dục chính trị tư tưởng, nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên về đổi mới, sắp xếp tổ chức, bộ máy, tinh giản biên chế; tăng cường tuyên truyền, vận động, thuyết phục, tạo sự thống nhất cao trong Đảng và sự đồng thuận trong xã hội, không để các phần tử xấu lợi dụng xuyên tạc, chống phá, chia rẽ nội bộ.
Với niềm tin lớn vào các Nghị quyết Trung ương, các văn bản quy định của các cấp tỉnh ủy, thành ủy, sự công tâm, khách quan của các ủy ban kiểm tra... cũng như tinh thần dân chủ, công bằng, nghiêm minh của các cấp ủy Đảng, những cán bộ đứng đầu và sự quyết tâm thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy, hy vọng các cơ quan đơn vị sẽ thực hiện hiệu quả những nội dung của Nghị quyết và tránh được "lợi ích nhóm" trong sắp xếp tổ chức bộ máy.
TS. Ngô Hoàng Anh
(Trường Chính trị tỉnh Kon Tum)